Powieści na antenie

"O muzyce"

Ostatnia aktualizacja: 05.05.2023 11:15
W pierwszym tygodniu maja (1-5.05) w cyklu "To się czyta" prezentowaliśmy fragmenty piątego tomu serii PIW poświęconej twórczości Pawła Hertza - "O muzyce". Czytał Mariusz Bonaszewski.
Mariusz Bonaszewski
Mariusz BonaszewskiFoto: Cezary Piwowarski/PR

Tom przybliża teksty eseistyczne Pawła Hertza (np. komentarz do "Jabłoneczki" Juliana Przybosia, "Notatek o muzyce i muzykach" Zygmunta Mycielskiego, czy rozważania nad librettem "Halka" Stanisława Moniuszki) i liryczne poświęcone muzyce, np. "Nowy Lirnik Mazowiecki" (1953). Tom ten uzupełnia wnikliwe posłowie prof. IS PAN dr hab. Beaty Bolesławskiej-Lewandowskiej.

Paweł Hertz (1918-2001) - pisarz, poeta, tłumacz i wydawca, przez wiele lat związany z Państwowym Instytutem Wydawniczym - jedna z najważniejszych postaci polskiej kultury i humanistyki XX wieku. Autor przeszło dziesięciu tomów poetyckich i ponad piętnastu eseistycznych. Tłumaczył m.in. twórczość Lwa Tołstoja, Iwana Turgieniewa, Anatola France'a, Marcela Prousta, Jacoba Burckhardta, Hugona von Hofmannsthala; redakcyjnie opracowywał dzieła wybrane m.in. Aleksandra Puszkina, Fiodora Dostojewskiego, Zygmunta Kraińskiego czy Juliusza Słowackiego.

Fragmenty tomu "O muzyce", z serii PIW poświęconej twórczości Pawła Hertza, czytał na antenie Dwójki Mariusz Bonaszewski.

Posłuchaj
10:24 2023_05_01 11_01_36_Dwojka_To_sie_czyta.mp3 Szkice Pawła Hertza o muzyce – czyta Mariusz Bonaszewski. Fragment 1 (To się czyta/Dwójka)

10:08 2023_05_02 11_00_10_Dwojka_To_sie_czyta.mp3 Szkice Pawła Hertza o muzyce – czyta Mariusz Bonaszewski. Fragment 2 (To się czyta/Dwójka)

10:26 Dwójka to się czyta 3.05.2023.mp3 Szkice Pawła Hertza o muzyce – czyta Mariusz Bonaszewski. Fragment 3 (To się czyta/Dwójka)

10:39 2023_05_04 11_01_02_Dwojka_To_sie_czyta.mp3 Szkice Pawła Hertza o muzyce – czyta Mariusz Bonaszewski. Fragment 4 (To się czyta/Dwójka)

10:00 Dwójka to się czyta 5.05.2023.mp3 Szkice Pawła Hertza o muzyce – czyta Mariusz Bonaszewski. Fragment 5 (To się czyta/Dwójka)

     

***

Tytuł audycji: To się czyta

Data emisji: 1-5.05.2023

Godz. emisji: 11.00

pg


Czytaj także

"Był na bakier z XX wiekiem". Opowieść o Pawle Hertzu

30.10.2018 11:00
- Jego dramatem było to, że się urodził się w niewłaściwym momencie. Uważał, że w XX wieku doszło do kryzysu kultury europejskiej - o wybitnym, poecie, eseiście i tłumaczu w 100-lecie jego urodzin mówił w Dwójce Antoni Libera.
Paweł Hertz, pisarz, poeta, tłumacz i wydawca
Paweł Hertz, pisarz, poeta, tłumacz i wydawcaFoto: Miernicki Władysław/NAC
Posłuchaj
43'32 "Był na bakier z XX wiekiem". Opowieść o Pawle Hertzu (Rozmowy po zmroku/Dwójka)
więcej

mateusz rusin czyta w tpr 1200.JPG
Iwaszkiewiczowie i Paweł Hertz. Przyjaźń w listach

Antoni Libera wskazał na niechęć Pawła Hertza do modernizmu jako klucz do zrozumienia jego twórczej postawy. - Był niesłychanie utalentowanym poetą, pisarzem i stylistą, mimo to zrozumiał, że musi zrezygnować z własnej kariery literackiej, bo to, co chciał pisać, siłą rzeczy było anachroniczne.

Gość audycji "Rozmowy po zmroku" dodał, że Paweł Hertz wobec niekorzystnych dziejowych uwarunkowań stworzył dla siebie figurę kustosza kultury. - Postanowił być kimś, kto w obliczu zagłady wartości ocali to, co nie zostało opracowane i dokończone z poprzedniej epoki. Skupił się na edytorstwie, a z drugiej strony na sztuce przekładu - mówił Antoni Libera.

Paweł Hertz urodził się w Warszawie 29 października w 1918 roku. Zadebiutował jako 16 latek na łamach "Wiadomości Literackich", pierwszy tom wierszy "Nocna muzyka" wydał rok później. W czasie wojny aresztowany przez władze sowieckie we Lwowie został skazany na zesłanie do obozu. Po wojnie zamieszkał najpierw w Łodzi, by potem już na stałe powrócić do rodzinnej Warszawy. Tłumaczył klasyków literatury światowej z języków rosyjskiego, niemieckiego i francuskiego, był edytorem literatury polskiej m. in. monumentalnej antologii poezji polskiej XIX wieku, zainicjował w PIW-ie serię "Podróże", wydał kilka tomów esejów m. in. "Dom i świat", "Miary i wagi", "Patrzę się inaczej", jedną z książek poświęcił Juliuszowi Słowackiemu. Był dwukrotnie laureatem Nagrody Polskiego Pen-Clubu, Nagrody imienia Alfreda Jurzykowskiego oraz nagrody "Literatury na świecie". Zmarł w Warszawie w 2001 roku.

Wojciech Karpiński napisał o Pawle Hertzu: "Był człowiekiem głębokiej wiedzy i licznych talentów. A jednak to nie wiedza i talent powoduje, że wielu ludzi czuje się do dziś jego dłużnikami. Co uderzało od pierwszych kontaktów z jego tekstami, co ulegało jeszcze spotęgowaniu w kontaktach z człowiekiem, to przede wszystkim odwaga kroczenia własną drogą, konsekwencja, pamięć i wrażliwość - suwerenność i poczucie służby".

W audycji o Pawle Herzu opowiadali: Maria Iwaszkiewicz, Wiesław Uchański, Antoni Libera, Marcin Król, Marek Zagańczyk oraz z nagrań archiwalnych: Marek Nowakowski. Słuchaliśmy również gawęd Pawła Hertza - z nagrań archiwalnych - o jego dzieciństwie, młodości, pracy literackiej.

***

Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku 

Prowadziła: Dorota Gacek

Data emisji: 29.10.2018

Godzina emisji: 22.00

bch/pg

Czytaj także

Paweł Hertz. Poeta barw i światła

13.05.2024 05:38
‒ Był jedną z najbarwniejszych i najważniejszych postaci kultury polskiej XX wieku. Żył w okresie trudnym dla polskiego słowa i polskiej pamięci. Dla literatury i pamięci narodowej zrobił niewypowiedzianie wiele. Jego ogrom dokonań w dziedzinie poezji, prozy, tłumaczeń i edytorstwa zadziwia. Był człowiekiem wielkiej wiedzy i wielu talentów ‒ mówił pisarz i krytyk literacki Wojciech Karpiński na antenie Polskiego Radia.
Paweł Hertz
Paweł HertzFoto: NAC/dp

13 maja 2001 roku w Warszawie zmarł Paweł Hertz, poeta, eseista, tłumacz i edytor. Publikował m.in. w "Tygodniku Powszechnym", "Nowej Kulturze", "Kuźnicy" i "Więzi". Przez lata był związany ze środowiskiem Jarosława Iwaszkiewicza.

Debiut wśród Skamandrytów

Paweł Hertz urodził się 29 października 1918 roku w Warszawie w spolonizowanej rodzinie żydowskiej. Swoje dzieciństwo  wspomina jako bardzo szczęśliwe. Jego rodzice dbali nie tylko o dostatek, lecz także rozwój intelektualny. ‒ Lubiłem zastanawiać się nad tym, co widzę. Ponieważ bardzo dużo czytałem rozmaitej poezji , zacząłem zapisywać swoje obserwacje wierszem. W ten sposób zacząłem interesować się pisaniem ‒ opowiadał Paweł Hertz w gawędzie z cyklu "Zapiski ze współczesności".‒ Jednak nie sądziłem, że doprowadzi mnie to do jakiegoś określonego zawodu.

Posłuchaj
14:40 odc 1 paweł hertz___2179_98_ii_tr_1-3_9880035ac646139[00].mp3 Pierwszy odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)
Posłuchaj
14:32 odc 2.mp3 Drugi odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)

Młody pisarz w wieku 16 lat wziął udział w konkursie organizowanym przez "Wiadomości Literackie". Nadesłany wiersz "Popiół" został wydrukowany w czasopiśmie i okazał się debiutem Hertza. Pozwoliło mu to w swoich młodych latach poznać pisarzy, tworzących już dojrzałe utwory. Byli to m.in. Jan Lechoń, z którym łączyła go wieloletnia przyjaźń, Antoni Słonimski czy Julian Tuwim. Hertz był również związany z środowiskiem Stawiska, tworzonym przez Jarosława i Annę Iwaszkiewiczów. ‒ Powoli wszedłem w to środowisko i znalazłem sobie mentora w osobie Stefana Napierskiego, który pisywał recenzje w "Wiadomościach Literackich" ‒ wspominał Paweł Hertz. ‒ Dopiero potem poznałem innych pisarzy. Byłem wtedy kilkunastoletnim chłopcem, a oni byli ode mnie dużo starsi.

W 1935 roku wznowiono wydawanie czasopisma "Skamander". Zmienił on swój charakter względem pierwszych numerów. Gazeta w znacznym stopniu otworzyła się na twórczość niepublikowanych wcześniej na jej łamach pisarzy. ‒ Często drukowano tam moje wiersze. Poznałem wtedy Tadeusza Boya-Żeleńskiego i Irenę Krzywicką ‒ mówił Paweł Hertz

Obywatel Europy

Hertz uczęszczał do Gimnazjum imienia Mikołaja Reja w Warszawie. Był utalentowany humanistycznie, jednak ze względu na przedmioty matematyczne nie ukończył szkoły i nie przystąpił do matury. ‒ Zacząłem kształcić się sam. Bardzo dużo czytałem, a rodzice pozwalali mi podróżować i poznawać świat. Wtedy otworzył się przede mną nowy świat, krajobrazów, architektury, innych ludzi ‒ opowiadał Paweł Hertz. Młody pisarz podróżował m.in. po Austrii i Włoszech. Ostatnie dwa lata przed wybuchem wojny mieszkał w Paryżu.

Podróże odegrały istotną rolę w życiu młodego Hertza. Podczas nich poznawał świat i zdobywał nowe umiejętności. Zwiedzanie zastąpiło mu wyjazd na studia. W Wiedniu podziwiał malarstwo, które stało się później jednym z jego źródeł inspiracji literackich. ‒ Literacka koncepcja malarstwa brzmi dzisiaj przestarzale, ale pozwalałem sobie na bycie niemodnym i wiem, że w sztuce wszystko się ze sobą łączy. Są to części składowe kultury ludzkiej ‒ mówił Paweł Hertz.

Posłuchaj
14:22 odc 3 paweł hertz___2179_98_ii_tr_1-3_9883183ac65fb90[00].mp3 Trzeci odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)

Poznawanie nowych miejsc wpłynęło na wrażliwość Hertza na barwy, grę światła w przyrodzie. Dawał temu wyraz w swoich utworach. ‒ Odmienność barw i świata wiele tłumaczy w różnorodności rozumienia świata ‒ opowiadał Paweł Hertz. ‒ Otoczenie w ogromnym stopniu wpływa na człowieka. Najmocniej można tego doświadczyć podczas samodzielnych podróży.

W cieniu wieszczów

Jednym z największych autorytetów i inspiratorów Pawła Hertza był Adam Mickiewicz. Pisarz wskazuje, że czołowy poeta romantyzmu zbudował swoisty dom dla wszystkich mówiących i myślących w języku polskim. W owym miejscu każdy może się odnaleźć i znaleźć coś dla siebie. ‒ W "Panu Tadeuszu" możemy zażyć spokoju i ciszy. "Dziady" są dla bardzo buntowniczych i namiętnie działających. Wiersze romantyczne były bliskie osobom zakochanym, a "Liryki lozańskie" rozumiejącym los człowieka ‒ mówił Paweł Hertz.

Posłuchaj
14:41 odc 4 paweł hertz___2199_98_ii_tr_4-5_9880884ac6528ee[00].mp3 Czwarty odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)

Zróżnicowana twórczość Mickiewicza pozwalała odnaleźć wielokulturowemu społeczeństwu Polski elementy wspólne. ‒ Przestrzeń wykreowana przez Mickiewicza jest ogromna, pełna miłości i mądrości, przygarnia każdego ‒ dodał Paweł Hertz.

Hertz wskazywał również na zagrożenia płynące z popularyzacją i obecnością od bliska stu lat twórczości Mickiewicza w szkołach. Powodowało to banalizację i szarzenie utworów wieszcza. ‒ Jeżeli jest się przedmiotem wypracowań szkolnych, często niedorzecznych wykładów, to taki kurs szkolny o Mickiewiczu może łatwo odepchnąć  nas od jego twórczości  ‒ opowiadał Paweł Hertz. Pisarz sam doświadczył tego zjawiska. Zaczął poszukiwać innego źródła inspiracji. Utwory Słowackiego wydawały mu się bardziej artystyczne i europejskie. Według Hertza jest to naturalny proces, którego doświadcza wiele młodych osób. Pisarz jeszcze wielokrotnie przeżywał fascynacje Mickiewiczem.

Największą zasługą polskiego wieszcza była zmiana jaka nastąpiła w języku polskim. Przeszedł on do epoki nowoczesności. Poprzednie zdarzenie o podobnej randze miało miejsce w czasach Jana Kochanowskiego, który uczynił polszczyznę językiem narodowym.

Posłuchaj
14:26 odc 5 paweł hertz___2199_98_ii_tr_4-5_9877091ac62c02b[00].mp3 Piąty odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)

Na straży pamięci

Twórczość poetycka Hertza mieściła się w nurcie współczesnego neoklasycyzmu. Tematyka jego młodzieńczych wierszy uległa zmianie. Od utworów kontemplacyjnych przeszedł do  refleksji historyczno-kulturowej, pogłębionych o pewne uniwersalia poznawcze i moralne. Twórczość Hertza potrafiła fascynować, przenosić czytelnika w świat wykreowany przez pisarza. ‒ Według mnie to jest jego odwaga, konsekwencja, pamięć i wrażliwość. Poczucie suwerenności i służby ‒ wskazywał krytyk literacki Wojciech Karpiński w audycji Haliny Szopskiej "Świat Pawła Hertza" z cyklu "Dokument w Trójce".

Posłuchaj
23:14 świat pawła hertza___pr iii 133295_tr_0-0_15436498ac6161d4[00].mp3 "Świat Pawła Hertza" ‒ audycja z cyklu "Dokument w Trójce". Gośćmi Haliny Szopskiej byli m.in.: Maria Iwaszkiewicz, Wojciech Karpiński i Jerzy Kisielewski. (PR, 03.08.2001)

Utwory Pawła Hertza pomagały zrozumieć istotę polskości, jej trwałe elementy, ale było to dalekie od nacjonalizmu. Pisarz wskazywał, że jeśli chcemy zrozumieć kulturę europejską, najpierw w pełni musimy przyswoić i zrozumieć kulturę polską. Hertz pracował również przy licznych edycjach i wydaniach tekstów poetów XIX wieku. Ta literatura bez względu na czas i miejsce skupiała się na uniwersalności.

Hertz został mianowany przez Iwaszkiewicza jednym ze spadkobierców jego twórczości. Po śmierci Skamandryty miał zająć się publikowaniem jego dzieł. ‒ Była taka książka, a w zasadzie blok listów Józefa Rajnfelda, które ojciec przygotowywał jeszcze za życia. Z powodów obyczajowych ta publikacja nie mogła się ukazać, pomimo że był to bardzo wartościowy portret artysty. Dopiero z pomocą Pawła udało się wydać tę książkę ‒ opowiadała Maria Iwaszkiewicz, córka Jarosława Iwaszkiewicza.

wp/pl